Волейболын “Дээд лиг”-ийн аварга болсон “Хөвсгөл Эрчим” багийг олонх хүн “Гаднын орноос хоёр сайн тоглогч авсны дүнд лигт түрүүллээ” гэсэн хандлагатай байна. Хоёр легионер тоглогч маш сайн тоглосон нь үнэн. Хэн бүхний нүднээ ил байлаа. Гэвч тэд бол “Эрчим” гэдэг бүтэн талхны ердөө хоёр хэрчим нь л юм. Магадгүй гаднаасаа хамгийн ил тод харагддаг хэсэг буюу хүмүүсийн ч дуртай байдаг хоёр зах нь гэж тодорхойлж болох юм. Их бие, дотор хэсэг байгаа учраас талхны зах хайрагдаж, гоё амттай байдаг шиг бусад тоглогчид үүргээ тултал сайн гүйцэтгэж байгаа учраас л хоёр легионер сайн тоглосон. 

Ингээд тус багийн амжилт ялалтын үндэс, үүний учир шалтгаануудыг тодорхой баримт, дүгнэлтүүд дээр тулгуурлан тайлбарлая. Ингэхдээ илүү ойлгомжтой байлгах үүднээс тус багийг олон хүчин зүйлийн нэгдлээр ажилладаг авто машинтай зүйрлэх болно.

СУУРЬ БА ТЭНХЛЭГ 

Машины дөрвөн дугуй, явах эд анги бүгдийн суурь тулгуур нь тэнхлэг байдагтай адил “Эрчим” багт М.Санчирмаа гэж тулгуур бий. Үүргийн хувьд ч, тоглолтын хувьд ч багийнхаа бүх зүйлд түших багана болсон тоглогч. Хэрвээ тэр хариуцлагатай бөгөөд тогтвортойгоор сайн тоглодоггүй байсан бол бүх зүйл өөрчлөгдөнө. Волейболын спортод хамгаалагч эхний бөмбөг дээр оновчтой дамжуулалт өгч чадахгүй бол холбогчийн тоглолт гарах боломжгүй. Сэтгэл зүйн хувьд ч унана. Холбогчийг дагаад довтлогчид мөн тоглолтоос гарч баг тэр чигтээ унадаг. Либеро тоглогчоор хамгаалалт дуусаж, довтолгоо эхэлдэг. Бүх зүйлийн суурь энд бий.  

М.Санчирмаа сайн хамгаална. Хамгаалахын зэрэгцээ оновчтой дамжуулна. Зүгээр нэг оновчтой дамжуулах биш бүр хувилбараа эхлүүлнэ. Хүн бүрийн анзаардаггүй маш олон зүйл энэ тоглогчийн өгдөг эхний дамжуулалтаас шалтгаалдаг. Тэрээр лиг эргэн сэргэснээс хойш гурван удаа аварга болсон анхны тамирчин болсон. Мөн энэ амжилтыг үзүүлсэн цор ганц эмэгтэй тоглогч. Нэмээд хоёр жил дараалан лигийн шилдэг хамгаалагчаар шалгарлаа. 

Машинд суурь эд анги бат бөх байх нь чухал байдаг бол сэтгэлийн амьтан гэгддэг хүн сэтгэл зүйгээ тогтвортой байлгаж байж л аливаад тэсвэртэй, бат бөх байж чадна. Үүний адил багийн спортын төрөлд ямар ч байрлалын тоглогч тайван байх нь маш ашигтай байдаг. Довтлогчид тэр бүр тайван байж чаддаггүй. Чадвал мэдээж сайн. Харин хамгаалагч хүн тайван байж чадах нь хамгаас чухал. Хамгаалалт л эсрэг багийн довтолгооны бөмбөгөнд түрүүлж хүрдэг учраас хамгийн тайван байж, зөв шийдвэр гаргаж, чадварлаг, гүйцэтгэлтэй тоглох шаардлагатай. Довтлогч, холбогчид бол өөрийн хүнээс ирж байгаа бөмбөгөнд хүрдэг учраас ялгаатай. 

Спортын мастер М.Санчирмаа үүнийг л чадаж байгаа учраас лиг сэргэснээс хойш тоглолт нь ч, амжилт нь ч хамгийн тогтвортой байгаа хамгаалагч болоод байна. Сэтгэл зүйн тогтвортой байдал нь үүний гол үндэс юм. Тэрээр “Энагурэ” багтай 2019 онд алт, 2021 онд хүрэл, “Эрчим” багтай 2022, 2023 онд аварга болж, өнгөрсөн дөрвөн лигт хамгийн өндөр амжилт үзүүлсэн тамирчин болоод байна.

Волейбол үздэг өсвөр насны охидоос Л.Хосбаяр, Г.Хонгорзулыг асуувал бүгд “Аварга багийн гол тоглогчид” гэнэ байх. Харин М.Санчирмаа гэж хэн бэ гэвэл тэднээс хэд нь хариулж чадахыг мэдэхгүй байна. Гэхдээ түүнийг ямар нөлөөтэй тоглогч вэ гэдгийг мэргэжлийн өнцгөөс харж чадах хүмүүс нь мэднэ. М.Санчирмаа бол баг нь аварга болоход хоёр легионертой адил хэмжээний л чухал үүрэгтэй байсан тоглогч. Түүн шиг хамгаалагч байгаа учраас л холбогчийн тоглолт сайн гарна. Үүний дүнд довтлогчид буюу өнөө легионерууд үзэгч олны яриад буй тэр мундаг тоглолтуудыг үзүүлж чадсан. Амжилт гэдэг тухайн баг нэгдэл ойлголцолтой, энэ нь сайн тоглолтынх нь суурь болсон цагт л гардаг зүйл билээ. 

Багийн спортод алдартай, од тоглогчоос илүү үүргийн тоглогчид чухал байдаг. Дасгалжуулагчдын хувилбар тактикийг хэрэгжүүлэхэд тэд л нурууг нь гаргаж өгдөг. Мөн баг доторх хамгийн чухал зүйлсийн нэг болох харилцаанд ч тэд голлох учиртай. Нэг л тоглогчийн сахилга батын зөрчил багийн нийт уур амьсгал, тоглолт, амжилт бүх зүйлд сөргөөр нөлөөлдөг. Товчхондоо багт ийм үүргийн тоглогч илүү хэрэгтэй. Харин холбоо, хөрөнгө оруулагч байгууллагат од тоглогч, <<нүүр царай>> хэрэгтэй байдаг. Үүний ялгаа өдөр шөнө шиг гэдгийг мэдүүштэй. Тиймээс үзэгчид ч үнэлэмжийн хувьд ч тэнцүүхэн хандах учиртай. 

Багийн буюу хамтын сэтгэхүйтэй, өөрийгөө бүх зүйл биш багийн нэг хэсэг гэдгээ мэддэг, оноогдсон үүргээ сайн биелүүлдэг, тактикийн өндөр ойлголттой, сахилга баттай тоглогчид дээр сууриа тавьж байж тухайн баг амжилтад хүрдэг. Амжилт нь ч урт хугацаанд тогтвортой байж чадна. Барилгын суурь хэдий чинээ бат бөх байна барилга төдий чинээ өндөр болдогтой л өнгө ижил. 

Лиг эргэн сэргэснээс хойш аваргаа хамгаалсан анхны багууд энэ жил зэрэг төрлөө. Өөрөөр хэлбэл “Эрчим”, “Натур Мед” багууд. Тэдний ижил төстэй нэг зүйл нь хамгаалагч, холбогч нь хэвээрээ. 2021 онд “Натур Мед” аварга болоход тоглож байсан Д.Отгонсанчир, Б.Наранбаяр нар М.Санчирмаа, Л.Хосбаяр нарын адил тус багтаа тоглож байна. Өөр нэг жишээ гэвэл лиг сэргэснээс хойш 4 дараалан медаль хүртсэн нэг л баг байгаа нь “Хасу Мегастарс”. Тус багийн гол тулгуур болсон хамгаалагч З.Буянжаргал мөн л уг багтаа тоглосоор байна. Багийн СУУРЬ ТЭНХЛЭГ болсон тоглогч амжилтынх нь тулгуур гэж үүнийг л яриад байгаа юм.

ЖОЛООДЛОГО БА МОТОР

“Эрчим” гэх энэхүү төмөр хүлгийн тэнхлэг суурь, эх бие ийнхүү бүрдэж байгаа бол одоо хөдөлгөх нь чухал боллоо. Хөдөлгөхөөс гадна зүг чигийг тодорхойлж, хурд хүчийг тохируулан жолоодох үүрэгтэн бол холбогч. “Эрчим” багийн Л.Хосбаяр лигт дөрөв дараалан аваргын төлөө шалгарч, мөн шилдэг холбогч болж урьд өмнө байгаагүй анхдагч амжилт гаргалаа. Цаашид ч хэн нэгэн үүнийг давтахад бэрх даваа. “Л.Хосбаяраас өөр холбогчгүй тэмцээн юм шиг дандаа яагаад түүнд шилдэг өгдөг юм бэ” гэсэн асуулт сүүлийн хоёр лигт ч байсаар ирсэн. Гэхдээ тэр “Яагаад түүнд энэ шагналыг өмнө нь гурав дараалж өгсөн юм бэ” гэдгийн хариултыг энэ жилийн лигт чангахан өглөө. Үзэгч олонд ч шилдэг нь гэдгээ тод томруунаар харуулж, баталбараа биелүүллээ. 

“Дээд лиг”-т эмэгтэйчүүдээс ОУХМ Л.Хосбаяр дөрөв дараалан шилдэг холбогчоор шалгарч байна. Тэгвэл эрэгтэйчүүдээс энэ хугацаанд дөрвөн өөр тоглогч тус шагналыг хүртжээ. Энэ бол эмэгтэйчүүдийн хувьд нэг хүн ноёлоод байгаа мэт боловч холбогчийн байрлал манайд сул байгаагийн л нэг баталгаа. Довтлогч биш холбогч, хамгаалагч нь энэ спортын суурь гэдгийг манайд бүх шатны сургалтын системдээ суулгасан цагт л өөрчлөгдөх байх. Волейболыг сонирхон суралцагч бүр довтлогч болох сонирхолтой. Учир нь манайд би гэсэн хандлага давамгайлж, гол дүр байхыг хүсэж, аливаа зүйлийн мөн чанарыг бодитоор харж чаддаггүйд дутагдал оршсоор байна. Тэдэнд нөлөө үзүүлж чадах хүмүүс болоод тамирчдын хандлага үүнийг эмчлэхэд чухал үүрэгтэй. 

 - Монголд Л.Хосбаяр шиг тоглох авьяастай холбогчид бий юу гэвэл бий. Гэвч толгойн дахь авьяасаар түүнд хүрэх холбогч байхгүй нь гол зөрүү. Ур чадвараар ойролцоо нь ч ихээр бодоход гарын таван хуруунаас хэтрэхгүй. Нэмээд хариуцлага хүлээх чадвар, сахилга бат гээд тоглолтоос бусад олон зүйл байна. Сайн тоглодог байлаа гээд сайн тамирчин гэсэн үг огт биш. Харилцааны болоод сэтгэлгээний олон чадварыг суулгах шаардлагатай. Ялангуяа холбогч бол багаа удирдан манлайлж, бусдыг чиглүүлдэг учраас харилцаа маш чухал. Л.Хосбаярын шилдэг холбогчийн шагналын буухиаг “Энагурэ” баг дээшээ тоглох юм Д.Анужин зогсоож болох юм. Бусдаар бол яг одоохондоо түүнд дүйж очих холбогч өргөн агуулгаараа харагдахгүй байна. Тийм ч учраас тэр шигшээ багийн гарааны бас ганц холбогч нь байсан хэвээр. Нэг хүний өнцгөөс амжилт мэт боловч тухайн спортын хөгжлийн хувьд энэ бол хоцрогдол ба доройтол.

Дамжуулалт гэдэг нь нэг гараас бөмбөг салж нөгөө гарт очихын нэр биш. Очиж байгаа хүндээ тохиромжтой хугацаандаа, эвтэй оновчтой очиход л дамжуулалтын гол зорилго оршино. Хүний нүдний өнгө өөр хэн нэгнийхтэй адилхан байх ямар ч боломжгүй шиг холболт ч адил байх боломжгүй тийм л нарийн зүйл. Өнгөц харахад зүгээр л дээрээс аваад өргөж өгөөд байгаа мэт боловч татаж, түлхэж гаргахаас эхлээд олон техник, ур чадвар байдаг. Нэмээд шийдвэр, тактикаас шалтгаалж олон чиглэлд бөмбөгөө гаргана. Мөн тоглолтын хэмнэлээс шалтгаалж хурд хүчийг өөрөөр тохируулна. Мөн довтлогч хэн байхаас эсвэл эсрэг багийн хаалт, хамгаалалт ямар байх зэрэг олон зүйлээс шалтгаалж бөмбөгний хурд, хэмнэл чиглэл, өндөр нам гээд бүгд өөрчлөгддөг. Жишээ нь бөмбөгний хурдыг 0.1 секундээр нэмэхэд л өөрчлөлт болно. Харин уг жижиг өөрчлөлт хурдны болоод хормын энэ спортод түрүүлэх, хоцрохоос эхлээд ямар ч байдлаар нөлөөлөх боломжтой.

Л.Хосбаярын хувьд хэнд хэзээ, ямар байдлаар дамжуулах вэ гэдэг ухаан, ур чадварыг одоогоор хамгийн сайн хослуулж буй тоглогч. Түүний хагас намын довтолгоог ашиглаж, хэзээ урд, хэзээ ард нам довтлуулах вэ зэрэг хувилбарууд нь эсрэг багийн хаалт хамгаалалтыг сарниулахад чухал нөлөөтэй. Ингэснээр өндрийн довтлогчид дээр ирэх эсрэг багийн хаалт, хамгаалалтын анхаарлыг бууруулж, ашигтай тоглох боломж орон зайг нь нэмэгдүүлж өгдөг. Холбогчийн ур ухаан, бөмбөг хуваарилалт, тухайн хормын болоод орон зайг мэдэрч буй байдал ийм их зүйлийг шийддэг. 

Талбайн жанжин, удирдагч тоглогч гэж байдаг. “Эрчим” багийн ахлагч Л.Хосбаяр ийм зан төлөвтэй. Гэхдээ энэ нь өөрөө сайн тоглодог байлаа гээд тийм тоглогч болчихно гэсэн үг биш. Удирдах чадвартай тоглогч талбайд байхад бусад тоглогч нарын нөөц бололцоо бүрэн гарч, дэргэдэх тоглогчид нь сайжирч эхэлдэг. Тэр туршлагатай мастер Г.Цэцэгжаргалын тоглолтын нөөц боломж, ашигтай давуу байдлыг тултал гаргаж чадсан. Мөн залуу тоглогч П.Элбэгзаяаг сайн ашигласны дүнд өнгөрсөн жилийн үнэ цэнтэй тоглогч Г.Хонгорзул шигшээ цувралд огт үгүйлэгдсэнгүй. Эл хоёр жишээгээр л үүнийг нь баталж болж байна. Жанжин тоглогчийн манлайллаар ямар бол ямар эерэг нөлөө гарч болно.

“Сайн тоглогч өөрөө сайн тоглодог бол супер тоглогч багаараа сайн тоглодог” гэдэг үг бий. Бусдын хүчийг ашиглаж чадаж байна гэсэн үг. Лидер сэтгэхүй, зан чанартай ийм тоглогч манайд ховор. Ийм тоглогчийг олж харж, ашиглана гэдэг ч мөн амаргүй. Тэд мөн эсрэг багийн тамирчдын тоглолтыг нураадаг, унагадаг тоглогчтой хосолж тогловол бүр ашигтай. Бөмбөгөнд хүрэх бүртээ эсрэг багтаа сөрөг нөлөө үзүүлж чаддаг тийм легионерууд Л.Хосбаярт байлаа. Ингээд л ёстой есөн шид нь бүрдэнэ гэдэг шиг юм болж шигшээ цувралд есөн ээлж дараалан хожлоо. Өөрөөр хэлбэл “Дээд лиг”-т анх удаа цуврал гурван тоглолтод дараалан 3:0-р хожсон аварга төрж, анхдагч түүхэн амжилт гаргав. 

Багийн ахлагч, лидер тоглогч тэрээр бидний жишээгээр бол энэ багийг жолоодогч бас хөдөлгүүр буюу мотор нь юм. Бөмбөг хаашаа хэнд чиглэж, хаагуур хэнээр довтолгоо явахыг тэр шийднэ. Мөн хэмнэл гэгч тоглолтын хамгийн гол зүйлийг хадгалж явах нь түүний нэн чухал үүрэг. Хаазыг тэр гишгэж, тус хэмнэлээр зам харгуй, даваа нухчааг даван туулж мөн хүчээ зөв хуваарилж, адаглаад шатахуун зарцуулалтаа хүртэл тохируулж байж тэд хүрэх оргилдоо хүрсэн. Аваргын төлөөх цувралд “Эрчим” хэмнэл алдаагүйн хүчинд ээлж алдаагүй юм. 

НӨӨЦ ДУГУЙ ЮУ, ТҮЛХЭЛТЭД ХӨДӨЛГҮҮР ҮҮ?

Хол замд явах жолооч запаас дугуйгүй замд гардаггүйтэй адил “Дээд лиг” шиг урт хугацааны тэмцээнд оролцож буй дасгалжуулагч нөөц тоглогчгүй орж болохгүй. Гэхдээ зүгээр нэг сэлгээний тоглогчийн тухай сэдэв энэ огт биш. Нөөц дугуй нь үндсэн 4 дугуйны алийг нь ч асуудалгүй оролдог шиг тийм тоглогчдын тухай юм (дугуйгаар довтлогчдыг илэрхийлж буй). Дасгалжуулагч Б.Даринчулууны бэлдсэн эл <<нууц хөзөр>> бол П.Элбэгзаяа. 

Тэрээр шигшээ цувралын гурван тоглолтод гараанаас бүтэн тоглож, өнгөрсөн жилийн тэргүүн тоглогчийн орон зайг нөхлөө. Шигшээ цувралд П.Элбэгзаяаг гарааны бүрэлдэхүүнд оруулаад ирнэ гэж таамагласан хүн байхгүй. Г.Хонгорзулд ямар нэг асуудал гарсан байж болох ч энэ өөрчлөлт бол огтоос тооцоолоогүй зүйл бас биш. Тойргийн зарим тоглолтууд дээр ч туршиж үзэж, бэлтгэж байлаа. Тиймээс баг дотор ч гэнэтийн, цочирдом байдал үүсээгүй нь ойлгомжтой. Дараагийн хувилбартаа л шилжиж буй хэлбэр байна гэж дүгнэж байв.

Багийн спортод хувь тоглогч дээр суурилж тоглолт нь явдаг баг тэр тоглогч нь байхгүй болоход багийнх нь тоглолт алдагддаг. Хамгийн хортой нь баг эргээд учраа олж, орон зайг нь нөхөх арга маш бага үлддэг. Багийн бусад тоглогчдын карьерт ч муу нөлөөтэй. Өнөөх тоглогчдоо найдаад сурчихсан байдаг учраас яах учраа олдоггүй. Тулгуурлаж явдаг тоглогч нь байхгүй болчихоор бусдынх нь давуу талууд ч сулардаг. Харин “Эрчим” онооны лидер нь аваргын төлөө тоглоогүй ч уг асуудлаас хол байгаа нь тус солилцооноос харагдлаа.

“Эрчим” баг эрчтэй довтолгоогоор эсрэг багтаа дарамт үүсгэж тоглож байснаас гадна давуулалтаараа ч маш их дарамт үүсгэсэн. Үүнд гол нөлөө үзүүлсэн тоглогч бол П.Элбэгзаяа. Зөвхөн давуулагчийн үүргээр нь харвал энэ лигт улирлын турш хамгийн сайн байсан тоглогч. Дасгалжуулагчийнхаа итгэлийг хүлээсэн, тэмцээний туршид урдаа барьж байсан солилцоо нь байв. Давуулалтаар авсан оноогоор шигшээ цувралд тоглосон бүх тоглогчийг тэргүүлсэн. Улирлын туршид ч түүн шиг олон оноо давуулалтаар авсан тоглогч цөөн, бараг байхгүй болов уу гэж тооцож байна. 

Давуулалт оноо авахгүй байсан ч алдаа нь цөөн. Давж байгаа бөмбөг нь сул орно гэж байхгүй. Давуулах бүртээ эсрэг багтаа сайн довтолгоо явахад хүнд хэцүү байдал үүсгэсээр л тэмцээн дууслаа. Мөн онооноос дутуугүй чухал нэг зүйл нь түүнийг давуулалт руу гарахад эсрэг багийн тоглогчдын сэтгэл зүйд тодорхой хэмжээний айдас, сэрэмжлэл үүсэх түвшинд байлаа. Энэ нь өнөө дарамт гэх чухал зорилгынх нь хэмжээг бага ч гэсэн хэмжээгээр нэмж чадлаа. 

Ингээд дүгнэвэл П.Элбэгзаяа нийт тоглолтын хувьд уг машины запаас дугуй мэт боловч давуулагч, хамгаалагчийн үүрэг нь тус машинд хуучнаар мост, одоогоор бол түлхэлтэд хөдөлгүүр нь байлаа. 2019 оны лигт П.Элбэгзаяа “Тэнүүн Огоо” багийн хамтаар лигээс хүрэл медаль хүртэж, давуулалтаас хамгийн олон оноо авч шилдэг давуулагчаар шалгарсан. Тухайн үед одоогийн “Эрчим” багийн хоёрдугаар холбогч Э.Мишээл мөн “Тэнүүн Огоо” багийн бүрэлдэхүүнд өөрийгөө нээн харуулж байв. Энэ жилийн шигшээ шатанд ч солилцоонд найдвартай сонголт байж давуулагч, хамгаалагчаар сайн тоглолоо. 2021 оны лигийг “Тэнүүн Огоо” өнжихөд тэднийг авах баг байгаагүйд одоо ч гайхдаг. Харин Дариа дасгалжуулагч маш ирээдүйтэй, шилдэг залуу тоглогчид сугалж чадсан нь энэ лигээр маш их хэрэг боллоо. 

Гэхдээ тэднийг эртнээс буюу 2022 оны лиг дуусаад удалгүй багтаа нэгтгэсэн гэж бодож байна. Монголд скаутын ажил үүрэг байдаггүй учраас дасгалжуулагчид ийм хүн таних шинжих чадвартай буюу <<нүдтэй>> байх нь бас нэг давуу тал. Сайн тоглогч авсан гэдэг тодорхойлолтод сайн тоглодог байхаас илүү тухайн багийн тоглолтын арга барил, уур амьсгалд сайн зохицож байх нь чухал. Эндээс дасгалжуулагч хүн тоглогчдыг багтаа аваад л болчихдоггүй. Тэднийг багтаа дасган идээшүүлж, өнгөлөн тордож, хугацаа боломжийг нь олгож, бэлдэж байж бүрэлдэхүүний нэг хэсэг, өөрийнхөө нэг <<зэвсэг>> болгодог гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

ЗОХИОН БҮТЭЭГЧДИЙН ШИЙДЛҮҮД… 

Энэ жилийн лигт эхнээс нь дуусах хүртэл “Эрчим” багийн темп буюу хэмнэлийг гүйцэх баг байгаагүй. Ийм хэмнэлээр тоглохын тулд жолоодогчийн өгч буй хурдны ачааллыг дааж чадахуйц хоёр сайн дугуй энэхүү урд талаараа мааждаг машинд маань хэрэгтэй байлаа. Хамгаалалтаас довтолгоонд хурдтай шилждэг, довтолгооны өндөр хэмнэлээр эсрэг багтаа дарамт үүсгэж тоглодог ийм багийг урд талаараа мааждаг гэхээс өөр юу гэж зүйрлэх билээ. Ингээд зохион бүтээгч буюу дасгалжуулагч Б.Даринчулуун АНУ болон Бүгд Найрамдах Куба Улсаас нэг нэг сайн <<дугуй>> авч ирснээр тус техник асуудалгүй босоод ирэх нь тэр.

Аилин Хечаварриа, Аньяа Уиллиамс нар бол өнгөрөгч лигийн хамгийн сайн довтлогчдын дээгүүр жагсана. Ерөөсөө л хөдөлгүүрээс хүч өгөхөд ямар ч саад тотгор, шавар шавхайг туулж, маажих үүргээ л хийдэг урд талын хоёр дугуй. Довтлогч хүний гол ажил оноо авах. Тиймээс энэ үүргээ л сайн биелүүлэхэд анхаарч, бусад зүйлд санаа зовох шаардлагагүй байна гэдэг тэдний сайн тоглолтын том тулга бөгөөд хөшүүрэг. Тэрнээс хэчнээн өндөр ур чадвартай тоглогч байлаа гээд бусдаасаа хамааралтай энэ спортод өөрийн үүргээ биелүүлэх боломж нь бүрдэхгүй байж болно. Харин “Эрчим”-ийн хоёр легионерт үүнд зовох зүйл огтхон ч байсангүй. Тэд урдхаа л хийхэд болох нөхцөлийг багийнхан нь бүрдүүлж өгч чадаж байсан юм. Харин легионеруудын техник, ур ухаан, хурд хүч, гүйцэтгэл, ачаалал даах гээд олон талын чадвар өндөр түвшинд байсныг үзэгчид бүгд харсан тул нэмж тайлбарлах шаардлагагүй гэж үзлээ.

Нэмээд энэ багийн бас нэгэн том хүчин зүйл нь лигт арав дахиа түрүүлсэн ОУХМ Г.Цэцэгжаргал. Түүний талаар тусад нь нийтлэл бичсэн тул энэ удаад алгасаад цааш өгүүлье. 

(Г.Цэцэгжаргалын тухай нийтлэлийг уншихыг хүсвэл доорх холбоосоор орно уу.) 

https://www.mnb.mn/i/306021?fbclid=IwAR0Y1knJybguqPFgbfWykgoEiRmuYfaHrtWORTDviKstGwZSEKIZtqBeTRE

Волейболын спортод хамгийн чухал ээлж бол 3-р ээлж байдаг. 2:0-р хожиж байвал дуусгах боломжтой ээлж, хожигдож байвал алдах эрхгүй ээлж. 1:1 байвал хожсон нь цааш тэргүүлж эхлэх чухал үе. Үүнийг лигт хамгийн их ойлгож, ухаарч тоглож байсан баг нь “Эрчим” гэж хэлнэ. Яагаад гэвэл тэд хагас шигшээ 2, шигшээ цувралын 3 тоглолтод 3-р ээлжийн тоглолтын хожлыг нэг ч алдсангүй. Мөн улирлын турш нийт 26 тоглоход 20 удаа 3-р ээлжийн хожлоо авчээ. Алдсан 6 тоглолтын 4 нь 2:0 харьцаатай хожиж яваад буюу тайвширсан, заримдаа тоглолт бага зэрэг назгайрах, өөрсдийн алдаа ихсэх зэрэг байдлаас болж байв. Үүнийг багтаа маш сайн суулгаж, өөрсдөө ч маш сайн анхаарч байсан нь дасгалжуулагчдын багийн онцлох гавьяа. Мөн хаалт, хамгаалалтын шугамын зай, үүн дээр үүсгэсэн судалгаа тооцоолол гээд нарийн ажиглавал дасгалжуулагчдын нөлөөтэй маш их зүйл байсан. Дэлгэрүүлбэл бараг дахин нэг сэдэв болно. 

ТОС, ШИНГЭНЭЭ СОЛЬЁ! 

Амжилт гаргасан ялангуяа аварга болсон баг ирэх жилдээ бусад багуудын судалгааны гол бай болдог. Тиймээс заавал бүрэлдэхүүндээ өөрчлөлт хийх ёстой.

Сэлгээний тоглогч ч байсан хамаагүй. Яагаад гэвэл тоглолтын арга барил, багийн философи гэдэг тэгж амархан өөрчлөөд байдаг зүйл биш. “Эрчим”-ийн дасгалжуулагч өнгөрсөн жил аварга авсан тоглогчдоос 9 тоглогч үлдээж, бүрэлдэхүүндээ шинээр 5 тоглогч нэмсэн. Үүний хоёр нь Кадван, Уиллиамс нар буюу гадаад тоглогчид. Монгол тоглогчид нь дээрх П.Элбэгзаяа, Э.Мишээл хоёр бөгөөд нөгөө нь Н.Мөнхзаяа. Шигшээ багт ч дуудагдаж байгаа Н.Мөнхзаяа ирэх жилүүдэд бас нэгэн аюултай нууц зэвсэг болж мэднэ. Баг доторх эрүүл өрсөлдөөн тухайн багийн хөгжлийн маш том хүчин зүйл учраас ийм өсөх ирээдүйтэй тоглогчид бүрэлдэхүүнд байх нь мөн л нэгэн давуу тал билээ. Эсрэгээрээ “Хилчин” багийн сул тал болсон гол зүйлсийн нэг нь энэхүү бүрэлдэхүүний өөрчлөлт байсан юм. 

Шинээр авсан тоглогчдоос гадна өмнөх тоглогчдын зарим нэг өөрчлөлт ч энэ багийн бэлтгэл ямар байсныг харууллаа. Жишээ нь Б.Одончимэгийг хамгаалагчаар ингэж сайн тоглох аюултай солилцоо болно гэж тооцоолсон хүн байхгүй. Нуруутай тоглогч хаалт, довтолгоонд л илүү ашигтай тоглоно гэх сэтгэхүйг эвдсэн үйл явдал боллоо. Б.Одончимэгийг өмнө нь тоглож байсан багууд нь түлхүү хаалт өндөрлөх байдлаар л ашигладаг байсан. Харин энэ багт тэр өөрийгөө бараг шинээр бий болгож чадлаа. Хэрвээ олж харж л чадвал тамирчин бүрд ямар их нөөц боломж байдаг вэ гэдгийг Б.Даринчулуун батлав. Мөн дасгалжуулагчдын хувьд бэлтгэл гэдэг тамирчдынхаа хөлсийг гартал хөдөлгөөн хийлгэснээр хязгаарлагдах ажил биш. Нэмэх олон зүйл бий. Тухайлбал <<Гэрийн даалгавар>> гэдэг нь энэ юм.

Манай спортын салбарт гадаад дасгалжуулагч, гадаад менежерүүд хэрэгтэйгээс гадна гадаад менежментүүд илүү хэрэгтэй байгаа юм. Үүнийг бид нутагшуулж, боловсон хүчин нэмэх нь чухал. Легионерыг зөвхөн чадвараар нь биш багт тохируулж сонгох, багт <<цус сэлбэх>>, залгамж халааг бэлтгэх, нууц хөзөртэй байх, багаараа шилжихэд бэлэн “В” хувилбартай байх гээд чухал ач холбогдолтой зүйл олон бий. Энгийн мэт боловч асуудлыг тэр чигт нь шийдэж буй жижиг зүйлс ч олон. Дасгалжуулагчдын баггүйгээр “Эрчим” сул талгүй шахуу болтлоо чангарах боломжгүй байсан. Нэг ёсондоо дасгалжуулагчид нь хамгийн сайн ажилласан баг нь л хамгийн өндөр амжилтыг үзүүллээ. Хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй, шударга үр дүн. 

Товчхондоо энэ баг энхийн цагт хөлс их урсгасан учраас дайны цагт цус бага урсгав. Ялангуяа дасгалжуулагчид. “Бензин, тосоо бэлдчихсэн” гэдэг шиг техникээ сайн тордсоны хүчинд л тус <<төмөр хүлэг>> ингэж уралдлаа. Бэлтгэл ийм чухал. Тэрнээс ямар ч хүчтэй баг байлаа гэсэн шигшээ цувралыг ээлж алдахгүй дуусгана гэдэг судалгаатай, хариу мэхтэй мөн маш хурдтай өрсөж нүүж байж л хүрэх амжилт. Мөн “Хилчин” шиг хурдтай, хамгаалалт суурьтай багийг хэмнэл алдахгүй илүүрхэнэ гэдэг маш нягт, гүйцэтгэлтэй тоглолтын үр дүн юм. “Эрчим” бол жижиг эд анги бүр үүргээ гүйцэтгэсэн ийм л машин байлаа.

Хөдөлшгүй тулгуур болсон хамгаалагчтай

Хөдөлгөгч хүч нь болсон холбогчтой

Дуусгаж чаддаг хоёр легионертой

Дундуурыг нь туршлагаараа дүүргэдэг Цэцэгжаргалтай

Давуулагч нь дутуу үед ойртуулдаг, давуу үед холдуулдаг

Дасгалжуулагчид нь дата судалгаатай, давхар цохилттой 

Дайчин тоглолтын хэмнэлтэй 

Дархан аварга “Эрчим” багийн улирал байв.

 - - -

- Одоо уншигч таны ойлголт, харах өнцөг бага ч гэсэн өөрчлөгдсөн байх. “Легионерууд сайны хүчинд түрүүллээ” гэж бодсон ч бүх багт ямар ч түвшний легионер авчрах боломж нь бүрэн байсан. Харин легионерыг сонгох, авчирсан хойноо хэрхэн яаж ашиглан тоглуулах вэ гэдэг нь л чухал. Энэ бүгд өөрөө цэвэр өрсөлдөөний нэг хэсэг. Тухайлбал хагас болон шигшээ тоглолтууд дээр гайхалтай тоглолтуудыг толилуулсан Хечаварриагаас өндөр цалинтай гадаад тоглогч лигийн тэмцээнд нэг биш бий. 

Сайн легионер авчирлаа гээд ч 100% шийдэгдэх асуудал биш. Жишээ нь 2022 оны лиг “Хашхан Өвөрхангай” баг Тайландын залуучуудын шигшээ багт тоглодог маш өндөр түвшний хоёр довтлогч авчирсан боловч хагас шигшээд шалгарч чадаагүй. Амфа Сонсурат нь 18 болон 20 хүртэлх насны Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд авсан оноогоороо 3-р байрт жагсаж байсан шилдэг тоглогч байсан. Гэвч энэ бол багийн спорт учраас зөвхөн тэдний авьяас чадвараар амжилт гаргах боломжгүй байсан юм. 

Нөгөө нэг өнцөг нь “Эрчим” бол шигшээ багийн тоглогчдыг цуглуулчихсан баг гэдэг. Гэтэл энэ баг сүүлийн байдлаар шигшээ багт дуудагдсан Л.Хосбаяр, Г.Хонгорзул, Г.Цэцэгжаргал, Н.Мөнхзаяа нарын 4 тоглогчтой. Харин “Хилчин” багаас Г.Энхнаран, Д.Сосорбурам, Б.Насанжаргал, С.Тэмүүлэн гээд мөн адил 4 тоглогч сүүлд шигшээд дуудагдсан. Нэмээд С.Нарангуа ч шигшээд дуудагддаг. Цаашид ч дуудагдах сайн тоглогч. 

Гурав дахь өнцөг нь “Хилчин” багаас голын хаагч С.Тэмүүлэн тоглоогүй гэх шалтгаан бий. “Эрчим”-д ч гэсэн 2022 оны лигийн шилдэг тэгш тоглогч болсон Г.Хонгорзул нь тоглоогүй. Энэ хоёр тоглогчийн хэн нь багтаа том гарз вэ гэвэл бас л хэцүү асуудал. 

Энэ хэсэгтээ нэг багийг өмгөөлөх гэсэнгүй. Үзэгчид аливааг илүү бодитоор хардаг болоосой гэж хүслээ. Спортын баг дэмжинэ гэдэг хожлын төлөө улайран дайрч, бусдыг доош хийж шүлсээ үсчүүлэхийн нэр биш. Бид хүндлэлтэй бас баримт мэдээлэл дээр тулгуурлан хандаж, илүү бас дутуу байдлыг хүлээн зөвшөөрч сурах хэрэгтэй. 

Зовлон үзсэн дэмжигч буюу хожиж, хожигдож сурсан дэмжигчийг л жинхэнэ дэмжигч гэдэг. Учир нь тэд ялалт, ялагдлын амтыг мэддэг. Баг нь ялагдлаа гээд урваж, шаралхдаггүй. Яллаа гээд бардамнаж, бусдыг дорд үздэггүй. Ер нь үзэгч аливаа багт урам зориг өгөхийн тулд л дэмжиж байдаг. Тэрнээс танай манай болж талцахыг хэлэхгүй. Гуйж биш гуядаж түрүүлсэн энэ багийг яагаад ийм олон шүүмж, асуудлууд дагаад байгаа нь цэвэр үзэгчдийн хүндлэл, ухамсар соёлтой холбоотой. Тиймээс бид бусдын хөлс хөдөлмөрийг хүндэлж, амжилтыг нь бодитоор үнэлбэл зохистой. 

ДАХИН ДӨРӨВ ДАРААЛЖ ТҮРҮҮЛЭХ ҮҮ?

Ийнхүү волейболын эмэгтэйчүүдийн “Дээд лиг”-ийн тэмцээн 18 удаа зохион байгуулагдахад “Эрчим” баг 11 удаа түрүүлсэн амжилттай боллоо. Өмнө нь “ДЦС-4 Эрчим” баг 1998-2011 оны хугацаанд 14 жил зохиогдсон лигийн тэмцээнд 9 удаа түрүүлж дээд амжилт тогтоосон байдаг. Дараа нь лиг 8 жил завсардаад 2019 оноос эргэн сэргэсэн. Харин “Эрчим” клубээс эхний хоёр жил нь (2019, 2021) эмэгтэйчүүдийн баг оролцуулаагүй. Гэсэн ч 2022 онд буюу 11 жилийн дараа “Дээд лиг”-т “Эрчим” нэртэй баг эргэн ирж, хоёр жил дараалан түрүүллээ. Тодруулбал тус клуб 2000, 2001, 2002, 2003, 2005, 2006, 2007, 2008, 2010, 2022, 2023 оны аварга юм. 

Хамгийн сүүлд “Эрчим” баг 2008 онд аваргаа хамгаалж байснаас хойш лигт жил дараалан түрүүлсэн баг гараагүй байлаа. Үүнээс 15 жилийн дараа шинэ үеийн “Эрчим”-ийн охид тус амжилтыг давтаж аваргаа хамгаалж байна. 2009 онд “Эрчим”-ийн 5 дараалсан түрүү авах зорилгыг тухайн үед манай улсын волейболын спортын хөгжилд гарсан гоц үзэгдэл болох “Энагурэ” баг зогсоож байв. 

2009, 2011 оны шигшээ шатанд “Энагурэ” баг “Эрчим”-ийг хожоогүй байсан бол тэд шинэ мянган гараад 2004 оноос бусад жил буюу 11 удаа лигийн аварга болж, 7 дараалсан түрүү авах байсан нь тодорхой. Тэд 2000 онд анхны түрүүгээ хүртсэнээс хойш 2008 он хүртэл боломжит 9 алтан медалийн наймыг нь хүртсэн юм. 2004 онд “Уурхайчин” баг тэдний 4 дараалсан аваргын буухиаг тасалсан байдаг билээ. Өөрөөр хэлбэл энэ баг дараалсан түрүү авсан л бол тэр нь дөрөв болдог уламжлалтай. Энэ удаад ч дахин хоёр түрүү авч уг амжилтаа гурав дахь удаагаа давтах болохгүй гэх үндэслэл огт алга. Учир нь сул талгүй мэт цэгцэрсэн энэхүү “Эрчим” багийн хэрчим бүр нь хүчтэй...