НАДААР ТӨЛӨӨЛҮҮЛЖ МАРШАЛЫН БОДИТ ТҮҮХ ҮЛДЭНЭ

 

 

-Зургаа дахь нь юм байна шүү. Анх их зохиолч С.Удвал, “Теле кино үйлдвэр”-ийн найруулагч Н.Долгорын “Намрын халуун өдрүүд” кинонд Чойбалсангийн дүрийг бүтээсэн. Дараа нь МҮОНРТ-ийн найруулагчаар ажиллаж байсан “буурал” Содномын “Сүүдэр жилийн зурвас”  УСК, ДБЭТ-ийн дарга Ч.Мөнхзулын “БНМАУ-ын төлөө зүтгэе” УСК,  мөн АУЗ Ш.Сүрэнжавын зохиол, Н.Болдын найруулсан “Тусгаар тогтнол аминаас илүү үнэтэй” УСК, “Болор цом”-ын эзэн яруу найрагч, зохиолч Ж.Мөнхбатын “Долоон бурхан од харвадаггүй” УСК хамгийн сүүлд өнөөдрийн нээлтээ хийж байгаа “Босго, Тотго” телевизийн 60 ангит бүрэн хэмжээний уран сайхны кинонд энэ аугаа хүний дүрийг бүтээж оролцлоо.

 

 

-Маш их баяртай байна. “Босго, Тотго” кино том уран бүтээл болсон. Монгол Улсын 80 жилийн түүхийг энэ кино үзүүлж чадсан. Энэ тусгаар тогтнолыг олох гэж, олсноо хамгаалах гэж хичнээн зовсныг эндээс ойлголоо. Н.Лхагвадорж, Н.Тэгшээ нарын “арван баатар” маань юуны төлөө сайхан гал халуун амиа эх орныхоо төлөө зориулсан гэдгийг эндээс мэдэрлээ. Маршал Х.Чойбалсангийн хувьд БНМАУ-ыг дэлхийн дахинд хүлээн зөвшөөрүүлэх, зөвшөөрүүлсэн хойноо хадгалж хамгаалах талаар яаж зовж байсан юм. Тал талаас нь өдөөн хатгалга, эзлэн түрэмгийлэл гарна. Хилийн зурвасыг тогтоохын тулд өчнөөн юм болох жишээтэй. Ямар сайндаа л ”Миний газар нутгаас бурхан гуйсан ч бүү өг” гэж Модун Шанью хэлж байхав дээ. Тиймээс энэ бүх түүхэн 80 жилийн үйл явцыг 60 ангит киногоор үзүүлнэ гэдэг амжилт, би үүнд л ач холбогдол өгөөд байгаа юм. Түүнээс биш бүтсэн бүтээгүй хайр сэтгэлийн тухай, савангийн дуурь  энэ биш юм. Өөрөөр хэлбэл соён гэгээрүүлэгч дэлгэцээр дамжуулан түүхээ яаж хадгалж, хамгаалж, авч үлдсэн юм гэдгийг үзүүлнэ гэдэг бол ганц миний ч биш хүн болгоны баяр бахдал болоод байна. Тэр тусмаа өнөө цагийн хүүхэд, залуучуудад кино урлагаар дамжуулан түүхийн боловсрол олгох болсон нь том ололт юм. Энэ миний баярлах нэг шалтгаан мөн.

 

 

-Чин үнэнийг хэлэхэд өөрийгөө толинд болон дэлгэцээр харахаар төстэй юм харагддаггүй л дээ. Би юунд итгээд зөвшөөрөөд ороод байдаг гэхээр киноны уран бүтээлчид гярхай хүмүүс. Тиймээс надаас ямар нэгэн төстэй талыг олж хараад тэрийг нь хөгжүүлээд, малгай, хувцас хунарыг нь өмсүүлээд гаргадаг байх гэж боддог. Ер нь уран бүтээлч хүнд энэ улсын эзэн явсан хүний дүрд таарч тохирно гэдэг бахархалтай нэр төрийн асуудал юм. Нөгөө талаас том хариуцлага. Надаар дамжиж энэ хүний бодит түүх үлдэж байна шүү дээ. Тиймээс энэ түүхэн хүнийг ямар нэгэн байдлаар дутуу, дулимаг, гажуудуулсан байдлаар үзүүлж болохгүй. Хэрэв тэгвэл уучилшгүй том толбо үлдэнэ.

 

Түүнээс гадна ганц дэлгэцээр ч биш хувь уран бүтээлч хүн яаж биеэ авч явах ёстойг боддог. “Маршал” согтуу явж байна гэвэл ямар сонсогдох вэ, эгшиглэнтэй сонсогдох уу... Тиймээс би албаны болоод хувийн маш том хариуцлагыг өөртөө үүрч явдаг.

 

 

-Д.Норов бол том ухааны хүн. Түүхийг байгаагаар нь үзүүлнэ гэдэг хүндрэлтэй. Ямар нэгэн уран сайхны холбоосуудыг хийхгүй бол болохгүй. Энэ бүгдийг цогцлоон бүрдүүлж, энэ олон дүрийн өмнөөс зохиол дотроо орж амьдарна гэдэг хүн болгоны чадаад байдаг ч зүйл биш. Харин үүнийг Д.Норов чадсан. Тийм учраас би баяр хүргэмээр байна. Киног үзээд эхлэхээр үй олон хүн манай зохиолчид баяр  хүргэмээр санагдана. Учир нь дэлгэцийн урлагт урд хойчид гараагүй бүтээл гэж би хэлж чадна.

 

 

БИ ТЭР ХҮНЭЭР ҮНЭХЭЭР БАХАРХАДАГ

 

 

-Бодит дүр түүхэн баримт дээр тулгуурладаг болохоор их адармаатай. Буруугаар магтаж болохгүй, хэтрүүлэн уянгалж болохгүй, дутуудуулж, илүүдүүлж ч болохгүй. Онцлогийг нь хэлэх юм бол бодит протоколтой хэсгүүд орсон. Улсын эзэн хүн дайнд сөрөг арга хэмжээ авч, ялалт байгуулах л үүрэгтэй. Тэрхүү бодит үйл явцыг л дүрээрээ дамжуулан өгүүлсэн. Маршал Х.Чойбалсангийн дүр бол бодит хүн. Та бидний оюун ухаан, мах цусанд одоо хүртэл байж л байгаа. Зураг хөрөг, түүхэн баримт, БНМАУ хэмээх тусгаар тогтносон улсыг авч үлдсэн гавьяа талаасаа ч, цусан хэлмэгдүүлэлт талаасаа ч энэ түүхэн хүнийг өнөөдрийг хүртэл та бид ярьсаар л байна. Тиймээс түүхэн баруун, зүүн тулгаралтын талаар үүрэг даалгвар өгч байгаа үйл явдлаараа энэ удаагийн кинонд гардаг. Бусад архи дарс ууж, иддэг, наргиж цэнгэдэг тухай зураг энэ кинонд ороогүй.

 

 

 

-Тэгэлгүй яахав. Би Маршалын олон хувцсыг өмссөн хүн. Ёслолын болон парадын гээд л. “Тусгаар тогтнол аминаас илүү үнэтэй” кинонд тоглоход цэргийн болон тагнуулын музейгээс өөрийнх нь өмсөж, эдэлж хэрэглэж байсан хувцсыг авчирч өмсүүлнэ. Тэгтэл одоогийн энэ МАН-ын нэгэн их хурал дээр анхны долоогийн тухай түүхчилсэн концерт тоглосон юм. Тэрхүү концертонд намайг Маршал Х.Чойбалсангийн дүрээр тоглуулж, үг хэлүүлсэн. Концертонд оролцсон манай уран бүтээлчид надтай дурсгалын зураг авахуулаад л. Би хошигноод “би ямар лааны тосон баримал юмуу” гэсэн. Маршалын бодит дүрэмт хувцсыг өмсөөгүй тэд надтай тэгж зураг авахуулж байхад, өмссөн надад ямар сэтгэгдэл төрөх вэ бодоод үздээ. Үгээр илэрхийлэх ч юм биш. Өөрөөр хэлбэл омогшил ч юмуу, бахархал ч юмуу, билэгдэл ч юмуу тийм нэг сайхан мэдрэмж төрдөг. Энэ чинь тухайн дүрийг бүтээхэд түлхэц болно шүү дээ.

 

 

-Би тэр хүнээр үнэхээр бахархдаг. Энэ улсыг тусгаар улс болгоход өөрөөсөө хамаарах бүх зүйлээ, ард үлдэх хамтрагч нартайгаа хамгаалж чадсанд нь. Энэ гавьяа бишүү. Тухайн үед социалист систем гэдэг чинь дэлхийг хоёр хуваачихсан байлаа.

Тэгэхэд “Тусгаар тогтнол”-оо аваад үлдэж чадсан нь энэ хүний гавьяа мөн. Өрлөг жанжин маршал Х.Чойбалсангийн дотор энэ улсыг яаж авч үлдэх үү, яаж хамгаалах уу, яаж хөгжүүлэх үү л гэсэн бодол байдаг байсан. Энэ талаасаа бодсон ч би энэ хүнээр бахархдаг юм.