Монголын үг урлаачдын нийгэмлэгийн хүмүүнлэгийн лектор, соёлын тэргүүний ажилтан Ганболдын Бандицэрэнтэй ярилцлаа. Үзэгч, уншигчид түүнийг Чила нэрээр нь андахгүй биз ээ.

-Сайхан хаваржиж байна уу та?

-Сайхаан. Та сайхан хаваржиж байна уу?

-Сайхан. Та манай MNB.mn сайтын уншигчдад өөрийгөө танилцуулаач?

-Ээж минь намайг багад Чила гэж өхөөрдөж дууддаг байсан. Найз нөхөд минь ингэж дууддаг байснаа сүүлд хүмүүс ч энэ нэрээр дууддаг болсон. Би нийслэлийн 57 дугаар сургуулийг дүүргээд СУИС-ийн Хөгжимт театрын жүжигчний анги төгссөн. Дараа нь хойд хөршийг зорьж, Москвад сэтгэл судлаач мэргэжил эзэмшсэн. Ерөнхийдөө амьдралынхаа ихэнх хугацааг сурахад зарцуулжээ. ОХУ-д сургуулиа төгсөөд ирэхэд ажлын байр олдоогүй. Тэр хугацаандаа ганц нэг кино хийсэн ч төдийлөн амжилт олоогүй. Тухайн үед л лектор болох гараа тавигдсан. Илтгэл уншаад 19 жил болж байна. Өнгөрсөн 11 жилийн хугацаанд Монгол Улсын бараг бүх сургуулиар явж, багш, сурагчидтай уулзаад зөв буруугийн тухай болон өөрийн үзэл бодлоо ярьж явсан. Одоо Монголын үг урлаачдын нийгэмлэгээ олонд таниулах зорилго тээгээд урдах ажлаа хийгээд л явж байна. Олон газар очиж, сэдэлжүүлэх сэдэвтэй лекцүүд уншсан. Намайг зөвхөн аав, ээжийн тухай лекц уншдаг гэж хүмүүс ойлгоод байдаг. Залуучуудыг илүү ёс суртахуунтай болгоход чиглэсэн лекц уншдаг.

-Таны ээжийн тухай нэг лекц цахим орчинд өндөр хандалт авсан. Мөн их олон хүнийг уйлуулж, тэр хэрээрээ ухаарал бэлэглэсэн. Тэр хаана, ямар хүмүүст уншсан лекц вэ?

-Манай найз телевизийн +40 реалити шоуны продюсероор ажилласан юм. 40-өөс дээш насны эмэгтэйчүүдийг нийгэмд идэвхтэй оролцуулах, нас бол тоо гэдгийг батлах гэж энэ шоуг зохион байгуулсан. Тэгээд шоуны оролцогч нарт намайг эмэгтэйчүүдийн тэр дундаа ээжийн тухай лекц уншиж өгөөч гэсэн хүсэлт тавьсан. Миний уншсан лекцийг дараа нь цахим орчинд байрлуулсан байсан. Би мөн 2018 оны гуравдугаар сарын 18-нд аавын тухай лекц уншсан. Тэр лекцийг манай байгууллага цахим орчинд нийтэлсэн. Мөн л олон хүн үзсэн байсан. Энэ хоёр лекц хүмүүст сайн хүрч байгаа нь нийгэмд хэрэгтэй сэдвүүдийг хөндсөн учир хандалт сайн байгаа гэж ойлгодог. Иргэдийн сэтгэгдлийг уншаад, хүмүүсийн утсаар хэлж буй санал хүсэлтийг сонсоод аав, ээжийн тухай сэдвээ улам лавшруулах, лекц сонсож, үзэж буй хүмүүст улам л урам зориг, итгэл найдвар хайрласан лекц бэлдэх, унших ёстой юм байна гэж бодсон. Манай байгууллага судалгаа хийж, харилцаа, хүмүүжил, ёс суртахуун, залуусыг уриалан дуудах зэрэг сэдвээр 200 гаруй лекц бэлдсэн.

-Та ээжийн тухай лекц уншихдаа эх хүнийг маш уран яруу, үнэн зөвөөр тодорхойлсон. Тэгэхээр энэ тодорхойлолтыг гаргасан хүн ээжийгээ дотор нь ортол мэдэрч, ойлгосон байх гэж бодогдлоо. Та ээжийгээ хэрхэн баярлуулдаг вэ?

-Би ээждээ хачин их хайртай. Гэхдээ бусад айлын хүүхдүүд ээжийгээ хэрхэн баярлуулдаг би тэд нартай л адил. Манай ээжийг Бадамханд гэдэг. 11 хүүхэд төрүүлж, өсгөснөөс зургаа дахь хүүхэд нь би. Би багадаа бусдын л жишгээр ядуу зүдүү амьдралыг туулж өссөн. Би ээжийгээ баярлуулж байна гээд сүрхий их үнэтэй бэлэг авч өгөхөөсөө илүү буруу замаар будаа тээхгүй, сэтгэлийг нь зовоохгүй, үр хүүхдээ өсгөж, хүмүүжүүлсэн тэр их хөдөлмөрийг нь талаар өнгөрүүлэлгүй, аль болох нэртэй төртэй амьдрах юмсан гэж хичээж явдаг. Ээж минь ч үр хүүхдүүдээ ийм байхад нь л баярладаг.

-Айлын ганц хүүхэд ижий, аавынхаа хайрыг хэнтэй ч хуваалцахгүй ганцаар эдэлж өсдөг. Таны хувьд эхээс олуулаа учир ээждээ ханатлаа эрхлэх боломж цөөхөн байв уу?

-Би ээждээ нээх олон удаа эрхэлж өсөөгүй. Багаасаа л ээжийгээ өрөвддөг байсан. Манай ээж маш хүнд, хэцүү амьдрал туулсан мөртлөө зовоогүй, өвдөөгүй, ядраагүй, ээж нь зүгээр гэж их худлаа ярьдаг байсан. Үр хүүхдээ зовоохгүй гээд л ээж болгон л тэгдэг. Ээж арван хүүхэд нь олигтой явж байсан ч нэг нь тааруухан байвал тайван амгалан байж чаддаггүй, санаа нь зовчихдог. Би яах гэж ээжийн тухай лекц уншдаг вэ гэхээр залуус нэг зүйлийг ойлгохгүй байна гэж санагддаг. Учир нь зарим залуус бүтэлгүй хайраас болоод үхэх тухай яриад явж байна. Өөр нэг хэсэг нь амьдралд жаахан нугачаа гараад ирэхээр л сэтгэл санаагаар хямраад архи дарс уудаг. Энэ хүмүүст би хэлмээр байдаг юм. Өөрийг чинь орхиж, хаяж явж байгаа хүн таныг хайрлаж байна уу. Гэтэл өөрийг чинь төрүүлж, өсгөж, сайн сайхан явуулах гэж бүх хөдөлмөрөө зориулсан хүн хажууд тань байтал худлаа хэлж, урвасан хүний  төлөө сэтгэл санаагаа хямраах нь зөв үү. Яагаад өөрийг тань хаясан, доромжилж гутаасан хүний хүслийг биелүүлж амьдрах гээд байгаа юм бэ. Гэтэл эцэг эх тань таныг сайн сайхан амьдруулах гэж хөдөлмөрлөсөн байтал тэд нарын зорилгыг яагаад биелүүлэхгүй байгаа юм бэ. Үүнийг л залууст ойлгуулах гэж хичээдэг. Манай залуус заримдаа сэдэл авахгүй байна. Хүмүүсийн дотор хэмжээ тогтоодог ямар нэг зүйл байхгүй болчхоод байгаа юм шиг санагддаг. Учир нь хаяад явсан найз охиноо ээжээсээ илүү, орхиод явсан нөхрөө ааваасаа илүү үзэж байна. Тэр үед нь аав, ээж үү эсвэл өөрийг нь орхиод явсан хүн үү. Хэн нь өөрт нь илүү хайртайг сануулахад л сэтгэл нь “эдгэдэг”.

-Эмэгтэйчүүд хүчирхийлэлд өртөж, гэмт хэргийн золиос болж байгааг харахад Монголд эмэгтэй хүн тайван амгалан амьдарч, ажиллах орчин нөхцөл бүрэн бүрдээгүй байна. Монгол эмэгтэйг хэн хамгийн сайн хайрлах вэ гэхээр монгол эрчүүд л тэгж хайрлах ёстой. Тэгтэл монгол эрчүүд эмэгтэйчүүдээ хайрлаж чадаж байна уу?

-Эрэгтэй, эмэгтэй гэлтгүй нийгэм тэр чигээрээ ёс суртахуунгүй болчхоод байна. Зөвхөн эмэгтэйчүүд хүчирхийлэлд өртөөгүй. Эрчүүд ч мөн эмэгтэй хүнд хүчирхийлүүлж байна. Амьдралын төлөө, гэр бүлийнхээ төлөө зүтгээд явж буй эхнэртээ хайртай эрчүүд олон бий. Гэтэл нөхөртөө үнэнч биш, гэр орныхоо асуудлыг зохион байгуулаад аваад явах менежмэнт байхгүй, гоёж гоодох, наргиж цэнгэхийг илүүд үздэг, ёс суртахуунгүй эмэгтэй олон байгаа. Ажиллаж хөдөлмөрлөхийн оронд биеэ үнэлдэг, архинд живчихсэн, өөрийгөө жолоодох чадваргүй эмэгтэйчүүд манай нийгэмд байж л байгаа. Тэгэхээр нэг талыг бариад бүх л зүйлд эрчүүдийг буруутгаж болохгүй. Нийгэм тэр чигээрээ ёс суртахуунаа гээж, алдаж байна. Тэр ёс суртахууныг бий болгохын тулд сургагч багш нар, бусдад нөлөөлдөг үлгэр дууриалал бүхий хүмүүс бүгд чадах чинээгээрээ зүтгэх ёстой. Хүмүүсийн үздэг кино, хэрэглэж буй сошиал орчноор дамжуулж ёс суртахууныг нь зөв болгох хэрэгтэй. Энийг хэн хийж чадах вэ гэвэл хүн бүр хувь хувьдаа ёс суртахуунтай байж чадвал ёс суртахуунгүй байдал удаан үргэлжлэхгүй, өөрчлөгдөж болно. Даанч энэ өөрчлөлтийг буруу мэтээр ярьдаг, ухуулдаг, сурталчилдаг тийм хэсэг хүмүүс байна.

Тиймээс хүмүүсийн ёс суртахууныг өөрчлөхгүйгээр хуулиа хэчнээн чангаллаа гээд хүчирхийлэл, гэмт хэрэг алга болохгүй.

-Монголын улс төрд уран яруу ярьдаг хүмүүс олон бий. Гэвч ам, ажил нь зөрдөг. Лектор хүн зөвхөн гоё сайхан ярих ёстой юу. Эсвэл өөрөө ярьж, хэлдэг зүйлийнхээ үлгэр дууриалал байх ёстой юу?

-Хэл гэдэг цохиур, ам гэдэг оч гэдэг. Энэ чинь аймшигтай хүчтэй зэвсэг. Би лекц уншихдаа амлалт өгдөггүй. Харин улс төрд гараад ярьсан зүйлээ хийхгүй байгаа хүмүүс хоосон амладаг. Амлах, амлалт өгөхгүй ярих хоёрын хооронд тэнгэр, газар шиг ялгаа бий. Би хүний дотоодод өөрт нь байдаг ёс суртахуун, сайхан зүйлийг сэргээхийн тулд ярьдаг. Гэтэл зурагтаар ярьж байгаа зарим хүнийг харахад зорьсон доо хүрчихээд амлалтаа мартдаг. Өөрт нь өгсөн итгэл найдварыг мартана гэдэг ёс суртахуунтай холбоотой. Тэгэхээр хэлсэн ярьсандаа хүрэхгүй байгаа хүнд тооцдог хариуцлага нэлээн өндөр байх ёстой юм болов уу. Ялангуяа шийдвэр гаргах түвшний, төрийн өндөр албан тушаалтай хүмүүст хариуцлага нь өндөр байх ёстой.